Vipassana is samengesteld uit twee woorden: Vi en Passana . In het Nederlands: helder en zien. Het gaat in de Vipassana dus om een speciale manier van zien. Om anders zien. Om dieper zien. Zien hoe lichaam en geest functioneren en zo inzicht te krijgen in de werking van lichaam en geest. De Nederlandse vertaling van Vipassana meditatie is dan ook: Inzichtmeditatie. Men kan in elke lichaamshouding Inzichtmeditatie beoefenen: staand, lopend, zittend en liggend.
Door het beoefenen van Vipassana meditatie ga je langzaam maar zeker de werkelijkheid zien zoals deze is. Je traint jezelf in het observeren van dat wat zich van moment tot moment in lichaam en geest voordoet. En je doet dat ongekleurd, zonder oordelen, zonder vergelijken en zonder direct te reageren op dat wat er is. Het op deze manier – helder, direct en ongekleurd – kijken naar je eigen ervaringen leidt tot een intuïtief begrijpen van wie, wat en hoe je bent.
Centraal staat het ontwikkelen van opmerkzaamheid. (mindfulness) Aandachtig zijn zonder te oordelen, zonder te analyseren, zonder verwachtingen. Het leert je de gekleurde bril af te zetten en de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. Zo ga je gaandeweg ervaren dat wat zich in lichaam en geest voordoet (lichamelijke sensaties, gevoelens, emoties en gedachten) steeds opkomt en weer verdwijnt. Alles verandert continu, niets blijft hetzelfde. Zodra dat inzicht begint te dagen ga je jezelf, anderen en je omgeving op een andere manier waarnemen. Ga je anders reageren. En zul je gaandeweg gaan ervaren hoe het voelt om – van moment tot moment – écht met het leven in contact te zijn.
Dat de meditatie in het klassieke Boeddhisme centraal staat betekent dat ze gezien wordt als een weg naar verlichting. De beoefening ervan leidt tot inzicht in de drie kenmerken van bestaan: Aniccā (onbestendigheid), Dukkha (onvoldaanheid) en Anattā (oncontroleerbaarheid).
Uiteindelijk leidt Vipassana naar de hoogste geestelijke vrijheid, waarbij onwetendheid, begeerte en boosheid hun aantrekkingskracht verliezen. De diepte en de helderheid van de stille meditatie zorgen ook voor meer balans in het dagelijks leven.
Vipassana is een meditatietechniek uit Zuidoost Azië en stamt uit het vroege boeddhisme (Theravada).